Kort antwoord
Het is onmogelijk te voorspellen wanneer we MS op zouden kunnen lossen. Dit komt vooral doordat we nog niet precies begrijpen hoe MS ontstaat. Bovendien is het een complexe ziekte, die per persoon sterk verschilt. Wel kunnen we op dit moment het ziekteverloop flink vertragen en ook bijkomende symptomen behandelen. Veelbelovende ontwikkelingen in het fundamentele onderzoek naar MS bieden wel hoop voor de toekomst!
Langer antwoord
Wat is Multiple Sclerose?
MS is voor veel mensen (helaas) een bekende afkorting, mogelijk door persoonlijke ervaringen binnen de familie of vriendenkring, of vanuit het nieuws. MS staat voor Multiple Sclerose. De naam multiple sclerose is een combinatie van het Latijnse multiple en het Griekse sklērós en betekent ‘meerdere verhardingen’. Dit verwijst naar de meerdere harde littekens in het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) die ontstaan bij MS. Deze naam komt uit de 19e eeuw, toen de ziekte voor het eerst systematisch werd beschreven.
MS is een ziekte waarbij er lokale ontstekingen ontstaan in het centrale zenuwstelsel. Hier wordt het beschermlaagje dat rondom de zenuwbanen ligt (myeline) aangetast (zie ook het antwoord op “Hoe wordt een zenuwcel gemaakt?”). Door deze beschadiging kunnen signalen van de zenuwcellen slechter of niet meer door worden gegeven. Het kan zelfs leiden tot het afsterven van de onbeschermde zenuwcel! De plek van schade noemen we een “laesie”. Deze laesies kunnen op verschillende plaatsen in het centrale zenuwstelsel voorkomen. Afhankelijk van waar dit gebeurt, kan iemand problemen krijgen met het zicht, geheugen, denken, emoties, evenwicht of met lopen.
Aanvallen, herstel en geleidelijke achteruitgang
Niet alleen de aard van de symptomen (op basis van de locatie van de laesies) verschilt van persoon tot persoon. Bij MS maken we ook onderscheid in het ziekteverloop: hoe de ziekte zich over de tijd ontwikkelt. De meeste patiënten hebben eerst te maken met een ziekteverloop dat ‘relapsing-remitting’ MS genoemd wordt. Het gaat hierbij om afwisselende periodes van aanvallen (‘relapses’) en herstel (‘remission’). Tijdens relapses komen er vaak nieuwe klachten bij of nemen bestaande klachten toe. Tijdens remissions verdwijnen deze klachten gedeeltelijk of soms zelfs helemaal weer.
Patiënten kunnen ook een ‘progressief’ ziekteverloop hebben. In dat geval hebben patiënten vanaf het begin (‘primair progressief’) of vanaf een ‘relapsing-remitting’ MS (‘secundair progressief’) een gestage toename van de ziekte met een achteruitgang van functies, zonder duidelijke relapses en remissions.
Microscopische plaatjes van hersenweefsel van iemand met MS. Bruin geeft gezond weefsel (myeline) rond zenuwbanen aan (via een kleuring die de onderzoekers hebben toegepast op het weefsel, normaal gesproken is myeline namelijk wit van kleur). Zwart toont actieve afweercellen die deze laag afbreken. Waar het weefsel aangetast is, ontstaan er plekken die we laesies noemen. Tijdens het ziekteverloop tijd kan een plek actief ontstoken zijn (waarbij afweercellen het weefsel aanvallen), chronisch actief worden, tot rust komen (inactief, afweercellen laten het weefsel dan met rust) of deels herstellen (wat ‘remyelinisatie’ genoemd wordt). Deze afbeelding is met toestemming aangepast van Luchetti et al., 2018.
Verhoogde kans op MS?
Er zijn aanwijzingen dat zowel genetische factoren als levensstijl invloed hebben op de kans om MS te ontwikkelen. Zo hebben vrouwen vaker MS, en leiden roken en overgewicht tot een groter risico om MS te krijgen. Ook speelt het Epstein-Barr virus mogelijk een rol in MS. Dit is een veel voorkomend virus uit de herpesfamilie, wat vooral bekend staat als de veroorzaker van de ziekte van Pfeiffer. Maar correlatie betekent nog geen causatie! Wetenschappers gebruiken deze uitspraak wanneer ze wel een verband vinden tussen bepaalde factoren en een ziekte (zoals MS), maar niet kunnen bewijzen dat die factoren ook daadwerkelijk de oorzaak van de ziekte zijn. Voor nu is dit de situatie voor het verband tussen het Eppstein-Barr virus en MS.
Huidige behandeling van MS
Hoewel MS op dit moment niet te genezen is, kunnen behandelingen het ziekteproces afremmen. De meest gebruikte aanpak is het toedienen van ziekte-modificerende therapieën. Deze groep medicijnen onderdrukken het immuunsysteem van de patiënt en zijn vooral effectief voor patiënten met relapsing-remitting MS. Er zijn heel wat van dit soort medicijnen beschikbaar, vaak met namen die haast onuitspreekbaar zijn, zoals interferon-bèta, glatirameeracetaat, fingolimod en natalizumab. Het belangrijkste doel van deze medicijnen is om de overactieve ontstekingsreacties in het lichaam te verminderen en te voorkomen, zodat de ernst van de relapses (en dus klachten) afneemt.
Naast de ziekte-modificerende medicijnen kunnen ook symptoombestrijding en aanpassingen in de levensstijl MS-patiënten ondersteunen. Er zijn medicijnen beschikbaar tegen klachten zoals vermoeidheid, spierstijfheid en pijn, die vaak voorkomen bij MS. Daarnaast kunnen fysiotherapie en psychologische begeleiding bijdragen aan het verbeteren van de kwaliteit van leven. Ook advies over gezonde voeding, voldoende beweging en stoppen met roken kan patiënten helpen.
Nog geen genezing, maar wel vooruitgang
Maar er is meer! Op dit moment wordt er hard gewerkt aan het ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden. Bij sommige patiënten werkt stamceltherapie, maar daar zitten nog wel wat haken en ogen aan (zie ook het antwoord op “Waarom gebruiken we geen stamceltherapie voor MS?”).
Verder lopen er een aantal klinische onderzoeken die hoop bieden. Zo lijkt het erop dat een nieuwe generatie van medicijnen, zogenaamde Bruton’s tyrosine kinase (BTK) remmers, voor het eerst ook werkt voor mensen met progressieve MS. Dit is belangrijk, omdat progressieve MS veel lastiger te behandelen is dan relapsing-remitting MS. Het molecuul BTK speelt van nature een belangrijke rol in de activatie van specifieke immuuncellen. BTK-remmers zijn kleine geneesmiddelen die, doordat ze zo klein zijn, de hersenen kunnen binnendringen. In de hersenen worden vervolgens deze specifieke immuuncellen geremd, waardoor ontstekingen en dus de afbraak van myeline bij MS worden verminderd. Doordat de BTK-remmers specifiek ingrijpen op de immuuncellen die van belang zijn, hoeft niet het hele immuunsysteem plat te worden gelegd (zoals wel het geval is bij de ziekte-modificerende therapieën van hierboven). Dit zou dus een flinke verbetering zijn!
Er worden ook nieuwe behandelingen onderzocht die de beschadigde myeline mogelijk kunnen herstellen. Dit gebeurt door het stimuleren van de ontwikkeling en groei van cellen die myeline maken (oligodendrocyten). Onderzoek naar dit type medicijnen is nog in volle gang en ze zijn dan ook nog niet beschikbaar voor patiënten. MS is helaas nog niet te genezen, maar de vooruitzichten binnen het MS-onderzoek zijn hoopgevend!
Meer lezen?
[Engels] Luchetti, S., Fransen, N. L., van Eden, C. G., Ramaglia, V., Mason, M., & Huitinga, I. (2018). Progressive multiple sclerosis patients show substantial lesion activity that correlates with clinical disease severity and sex: a retrospective autopsy cohort analysis. Acta neuropathologica, 135(4), 511–528. https://doi.org/10.1007/s00401-018-1818-y
[Engels] Cree, B., & Hartung, H. P. (2025). Update on novel multiple sclerosis treatments: From dismal defeat to scintillating success. In Current Opinion in Neurology (Vol. 38, Issue 3, pp. 226–235). Lippincott Williams and Wilkins. https://doi.org/10.1097/WCO.0000000000001363
[Engels] https://www.mssociety.org.uk/about-ms/what-is-ms/causes-of-ms
[Nederlands] https://msresearch.nl/over-ms-ziekte/oorzaak/