Kort antwoord
Persoonlijkheid ontstaat en ontwikkelt zich al in de baarmoeder. Zodra persoonlijkheid meetbaar is, blijkt deze sterk bepaald door zowel DNA als door dingen die je in je leven meemaakt. Gemiddeld genomen zijn er bepaalde fases waarin mensen meer of juist minder stabiel zijn in hun persoonlijkheid. Ook zijn er bepaalde trends in hoe je persoonlijkheid verandert door grote levensgebeurtenissen, zoals een eerste liefde of de stap van school naar studie of werk. Hoe iemands persoonlijkheid ontwikkelt verschilt van persoon tot persoon en is dus (je voelt het al aankomen) heel persoonlijk.
Langer antwoord
Persoonlijkheid is wat jou jou maakt: een relatief stabiel patroon van denken, voelen en gedragen. Ben jij de gangmaker op elk feestje of een stille denker? Super georganiseerd of een vrije geest? Vaak wordt iemands persoonlijkheid omschreven aan de hand van de ‘big five’ persoonlijkheidskenmerken:
- Altruïsme of vriendelijkheid: de mate waarin iemand goed met anderen op kan schieten; warm, empathisch of betrouwbaar is.
- Extraversie: bijvoorbeeld hoe hartelijk, sociaal, dominant of vrolijk iemand is
- Neuroticisme: emotionele (in)stabiliteit bij uitdagingen of stress.
- Creativiteit of openheid: in hoeverre gaat iemand nieuwe creatieve, avontuurlijke of intellectuele ervaringen aan
- Consciëntieusheid of zorgvuldigheid: de mate van doelgerichtheid en efficiënt gedrag, zoals plannen en gedetailleerd werken.
Bij coaching en teamontwikkeling wordt vaak gebruikgemaakt van het DISC model om persoonlijkheid te omschrijven: rood voor dominantie (D), geel voor invloed (I), groen voor stabiliteit (S) en blauw voor consistentieusheid (C). Deze methode kan mensen helpen om inzicht te krijgen in hun doen en laten, maar er wordt wel gewaarschuwd voor het gebruik van dit soort persoonlijkheidstesten bij sollicitatieprocedures. Er is namelijk geen onderzoek dat laat zien dat deze persoonlijkheidstest kan voorspellen hoe goed iemand zal functioneren in de baan.
Vanaf wanneer heb je persoonlijkheid?
Persoonlijkheidsverschillen zijn al aanwezig vanaf heel jonge leeftijd. Er bestaan zelfs verschillen tussen mensen vóór de geboorte. Zo kan je bij ongeboren baby’s van 30 weken oud al meten hoe goed ze in staat zijn om onbelangrijke geluiden te negeren (gewenning). Baby’s die dit sneller leren, hebben later in hun leven een hoger IQ. En onderzoeken laten zien dat mensen stabiel zijn in hoe snel gewenning gaat; een kind dat dit snel kan, kan dit een jaar later nog steeds sneller dan andere kinderen. Andere voorbeelden van verschillen in persoonlijkheid die al vroeg zichtbaar zijn: temperament (hoe vaak huilt een baby en goed is het te troosten?) en hoe actief een kind is.
Wat bepaalt je persoonlijkheid?
Zoals bijna alles van ons innerlijk en uiterlijk, is persoonlijkheid het resultaat van genetische invloeden, omgevingsfactoren en toeval. Als je niet in toeval gelooft, mag je dat opvatten als ‘alles wat we nog niet begrijpen’.
Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 50% van onze persoonlijkheid wordt bepaald door onze genen – oftewel ons DNA. Dat weten we dankzij tweelingstudies. In deze studies vergelijken onderzoekers eeneiige tweelingen (die exact hetzelfde DNA hebben) met twee-eiige tweelingen (die genetisch gezien net zo veel op elkaar lijken als gewone broers en zussen). Wat ze zien is dat eeneiige tweelingen vaak veel meer op elkaar lijken in hun persoonlijkheid dan twee-eiige tweelingen. Op basis van die verschillen hebben ze kunnen inschatten hoeveel invloed genen hebben op persoonlijkheid.
De overige 50% wordt dus bepaald door omgevingsfactoren en toeval. Omgevingsfactoren is een heel breed begrip. Dit beslaat dingen als de condities in de baarmoeder waar je in groeit (denk aan hormonen), opvoeding, onderwijs, culturele invloeden, en alle ervaringen die je opdoet in je leven.
Hoe stabiel is iemands persoonlijkheid?
Hoewel persoonlijkheid redelijk stabiel is (per definitie), verschilt de mate van stabiliteit per leeftijdsgroep. Onderzoek laat zien dat als je dezelfde mensen meerdere keren vragenlijsten laat invullen over hun persoonlijkheid, dat ze het meest veranderen op jonge leeftijd. Hoe ouder mensen worden, hoe meer ze op zichzelf blijven lijken. Persoonlijkheid is het meest stabiel als mensen rond 60 jaar oud zijn, daarna beginnen ze weer meer te veranderen. Maar onderzoek laat ook zien dat persoonlijkheid nooit 100% stabiel is. In andere woorden, je persoonlijkheid kan gedurende je hele leven blijven veranderen.
Hoe verandert persoonlijkheid over het leven?
Als we leeftijdsgroepen vergelijken zien we een paar algemene trends in persoonlijkheid, waarvan je sommige misschien wel verwacht. Zo zien we dat mensen in hun tienerjaren gemiddeld genomen minder zorgvuldig, minder extravert en minder meegaand worden. Hierna, bij jongvolwassenen zien we dat dit bijtrekt en dat mensen dan emotioneel stabieler, zorgvuldiger en meer meegaand worden. Hoewel er minder onderzoek is gedaan naar hoe de persoonlijkheid van middelbare en oudere volwassenen zich ontwikkelt, hebben sommige onderzoeken gevonden dat mensen op hele hoge leeftijd (80+) minder emotioneel stabiel, minder extravert, minder consciëntieus en minder meegaand worden.
Ik zei het al eerder: wat je in het leven meemaakt, laat z’n sporen na in je persoonlijkheid. Hoewel het onderzoek hiernaar niet altijd eenduidig is, is de wetenschap het grotendeels eens over het effect van twee concrete levensgebeurtenissen: (1) je eerste relatie en (2) de overgang van school naar de ‘echte wereld’. De eerste romantische relatie maakt dat mensen vaak emotioneel stabieler en extraverter worden. De transitie van school naar universiteit of werk wordt vaak geassocieerd met verhoogde meegaandheid, consciëntieusheid en openheid, en verminderd neuroticisme. Het onderzoek naar andere grote levensgebeurtenissen, zoals het krijgen van een kind, trouwen of met pensioen gaan, is minder eenduidig. Hoewel deze ervaringen voor sommige mensen grote effecten hebben op persoonlijkheid, werkt dit dus niet voor iedereen op dezelfde manier.
Voor de leuk: persoonlijkheid in dieren?
Zoals bijna iedereen met huisdieren zal bevestigen, hebben zowel mensen als dieren persoonlijkheid. Wat je waarschijnlijk niet weet is dat zelfs individuele fruitvliegjes stabiele kenmerken hebben die je persoonlijkheid zou kunnen noemen! Zo zijn er fruitvliegjes die actief zijn of juist minder actief, van licht houden of juist niet. En net als bij menselijke baby’s gaat gewenning bij het ene fruitvliegje sneller dan bij de andere, en gedragen zij zich op dezelfde manier als je ze later in hun leven nog een keer test. Zelfs fruitvliegjes hebben dus een relatief stabiele persoonlijkheid!
Meer lezen?
Over gewenning in ongeboren baby’s en de link met IQ: Genetics, molecular control and clinical relevance of habituation learning – ScienceDirect (Engels)
Over tweelingstudies naar persoonlijkheid: Twin Studies in Personality Research – The Wiley Encyclopedia of Personality and Individual Differences – Wiley Online Library (Engels)
Een uitgebreid verslag van onderzoeken naar hoe persoonlijkheid zich ontwikkelt: Personality Trait Stability and Change – Wiebke Bleidorn, Christopher J. Hopwood, Mitja D. Back, Jaap J. A. Denissen, Marie Hennecke, Patrick L. Hill, Markus Jokela, Christian Kandler, Richard E. Lucas, Maike Luhmann, Ulrich Orth, Brent W. Roberts, Jenny Wagner, Cornelia Wrzus, Johannes Zimmermann, 2021 (Engels)
Bron van plaatjes: www.FreeSVG.org