Wat gebeurt er in de hersenen als je “in de war” bent?

Langer antwoord

Beeld door Richard Duijnstee van Pixabay 

In de war zijn is iets heel normaals. Je kan je op verschillende momenten zo voelen. Onze hersenen zijn heel goed in voorspellen wat er gaat gebeuren. Dus als er dan iets onverwachts gebeurt, kan dat voor verwarring zorgen. Het kan bijvoorbeeld verwarrend zijn als iemand je iets vertelt wat niet past binnen de ideeën die je al hebt. Soms kan een moeilijke uitleg je ook verwarren. Of je kan verward raken door iets heftigs dat onverwachts gebeurt, zoals het wegvallen van iemand die belangrijk voor je is. Verwarring kost vaak veel energie, maar duurt in de meeste situaties gelukkig niet lang. Het lukt je dan snel om weer ‘orde op zaken te stellen’, bijvoorbeeld door extra uitleg te vragen, de nieuwe situatie te accepteren, of je te richten op zaken in je leven waar je wel houvast aan hebt.

Er zijn ook vormen van verwarring die niet snel overgaan. Als je bijvoorbeeld lichamelijk erg ziek bent kun je een delier krijgen, waarbij het lastig is om je aandacht te focussen, je niet meer goed weet waar je bent en je soms ook dingen ziet die er niet zijn. Een andere vorm van verwarring is een psychose: een toestand waarbij je het contact met de werkelijkheid verliest en daarmee ook vaak houvast kwijtraakt. Een psychose kan soms ineens worden getriggerd, vooral als je hier gevoelig voor bent, maar kan ook ontstaan door het nemen van drugs. Ook mensen met dementie kunnen zich erg in de war voelen. Maar, om het nog wat verwarrender te maken (😉) noemen we sommige mensen verward, terwijl zij zichzelf helemaal niet verward vinden. Dat verwarring een moeilijke term is, wordt in de volgende radio1 column met een serieuze knipoog duidelijk: https://www.youtube.com/watch?v=AWdSYg5mYZI.

Wat er gebeurt in de hersenen is bij verschillende vormen van verwarring waarschijnlijk ook weer net anders. Maar er is wel iets wat ze allemaal met elkaar te maken hebben, namelijk dat je normale houvast verloren gaat: je weet niet meer goed waar je op moet focussen, wat nu belangrijk voor je is, of hoe je controle houdt over je gedachten of je gedrag. Hierbij zijn veel verschillende systemen in de hersenen betrokken. Specifieke “berichtmoleculen” spelen een belangrijke rol in het doorgeven van informatie tussen de verschillende hersengebieden (deze moleculen heten onder andere dopamine, noradrenaline en serotonine). Ze helpen je hersenen om te reageren op belangrijke signalen van buitenaf, je aandacht te sturen, en te beslissen of je wel of niet in actie moet komen. Je hersenen hebben dus een soort filter om alleen op de “meest belangrijke” dingen te focussen. Dit filter heeft te maken met het hersengebied dat het striatum heet, en maakt gebruik van het berichtmolecuul dopamine. Als je filter van wat belangrijk is niet goed werkt, kan je overspoeld raken door prikkels en je verward voelen. 

Een ander hersensysteem is betrokken bij je capaciteit om belangrijke zaken uit het geheugen op te halen, te plannen, te prioriteren, te starten, te wisselen en te stoppen. Dit systeem is gelegen in de voorkwab van de hersenen, in verbinding met verschillende andere hersengebieden. Ook als dit systeem verstoort is kun je je verward gaan voelen en gedragen. Het op een goede manier controleren van gedrag noemen we ook wel executief functioneren.

Al met al zijn onze hersenen continu betrokken bij het niet-verward raken door te selecteren uit en te ordenen van zowel wat we waarnemen (zien, horen, voelen, ruiken) als wat we denken, voelen, willen, herinneren, en wat we gaan doen. Eigenlijk best knap dat dat in een verwarrende wereld zo vaak goed gaat.

Dit antwoord is geschreven door Dirk Geurts. Hij is psychiater in het Radboudumc Nijmegen.

Meer lezen over dit onderwerp:

Alles over psychose: https://www.psychosenet.nl/psychose/

Wat is een delier?: https://www.nvvp.net/website/patinten-informatie/aandoeningen-/delier

Het verschil tussen een delier en dementie: https://www.alzheimer-nederland.nl/delier-en-dementie