Kort antwoord
Er zijn waarschijnlijk verschillende manieren waarop COVID langdurige klachten kan veroorzaken. Ten eerste lijkt het er bijvoorbeeld op dat het immuunsysteem in mensen met long COVID veel langer actief blijft dan nodig was om het virus te verslaan. Deze langdurige ontstekingsreactie bereikt de hersenen, wat schade kan aanrichten aan de hersencellen en hersenverbindingen. Daarnaast zou een verandering in de energiehuishouding van cellen een rol kunnen spelen. Dit bij elkaar kan tot klachten leiden zoals een wazig hoofd, concentratieproblemen en/of vermoeidheid.
Langer antwoord
Ontsteking in de hersenen
Als een virus het lichaam binnendringt wordt je immuunsysteem actief om het virus zo snel mogelijk te verslaan: Er ontstaat een ontstekingsreactie. Er komen dan allerlei ontstekingsstofjes vrij in het bloed. Deze hebben ook invloed op de hersenen. Hierdoor voel je je bijvoorbeeld vaak moe als je ziek bent. Dit is handig om energie te besparen om het virus te kunnen verslaan. Als het virus vervolgens is verslagen, neemt de hoeveelheid ontstekingsstofjes normaal gesproken weer af en voel je je beter.
Bij COVID lijkt het er echter op dat deze ontsteking niet bij iedereen weer verdwijnt. De ontsteking houdt dan weken of maanden aan, en heeft daarmee ook langdurig effect op de hersenen. Hierbij worden er bepaalde immuuncellen in de hersenen actief, de microgliacellen. Dit kost veel energie, en er komen stofjes bij vrij die mogelijk zorgen voor schade aan de hersenen. Zo zorgt het er bijvoorbeeld voor dat er cellen afbreken (doodgaan) in de hippocampus, het geheugencentrum van de hersenen. Hierdoor krijgen mensen waarschijnlijk last van geheugenproblemen.
Daarnaast breekt ook myeline af, een isolerend stofje wat om hersenverbindingen zit. Het zorgt ervoor dat de hersenverbindingen tussen cellen minder sterk worden, of worden afgebroken. Dit kun je zien als een beschadigde telefoonkabel: Hierdoor kunnen hersengebieden minder goed met elkaar communiceren, en kunnen klachten ontstaan zoals een wazig hoofd en concentratieproblemen.
Afbeelding: Voorbeeld van ontsteking in de hersenen in iemand met long COVID (bovenste 2 plaatjes), in vergelijking met een gezond persoon (onderste plaatjes). De plaatjes laten een dwarsdoorsnede zien, gemeten met PET. Hoe roder en geler het plaatje, hoe meer ontsteking er op die plek is.
De energiecentrales van de cel zijn kapot
Waarom er precies vermoeidheid optreedt bij long COVID is niet helemaal duidelijk. Het kan komen doordat het hebben van een ontsteking veel energie kost. Maar het kan ook dat er iets misgaat in de energiehuishouding van de cellen. Er zijn aanwijzingen dat de ‘energiecentrales’ van de cel minder goed werken bij mensen met chronische vermoeidheid. Deze energiecentrales, mitochondria genoemd, zorgen dat onder andere zuurstof wordt omgezet in energie. Als deze dus minder goed werken is er letterlijk minder energie beschikbaar voor het lichaam. Dit zorgt mogelijk voor vermoeidheid.
Als laatste kunnen ook andere mechanismen bijdragen aan de klachten van long COVID. Zo is COVID gelinkt aan het krijgen van kleine bloedpropjes, wat kan leiden tot een mini-herseninfarct. Deze zijn zo klein dat je het waarschijnlijk niet direct merkt, maar het kan wel de algehele werking van de hersenen beïnvloeden.
Waarom de een wel en de ander niet?
Helaas blijft er nog veel onduidelijk over de oorzaak van long COVID. Het is bijvoorbeeld nog niet duidelijk waarom sommige mensen de langdurige ontsteking krijgen na COVID, en anderen niet. Wel lijkt het erop dat bijvoorbeeld vrouwen meer risico lopen. En ook als je rookt, ouder bent, of al een psychiatrische aandoening hebt heb je meer kans om het te krijgen. Waarom deze mensen meer of minder kans maken is echter (nog) niet bekend.
Er is ook nog hoopvol nieuws. Veel mensen herstellen uiteindelijk. En er zijn op dit moment meer dan 50 onderzoeken aan de gang naar een medicijn voor long COVID om het herstel te versnellen. Er wordt ook gekeken of we iets kunnen leren van andere aandoeningen met vermoeidheid, zoals vermoeidheid na kanker of de ziekte van Lyme. Hopelijk zorgt dit alles ervoor dat er snel meer duidelijkheid en een effectieve behandeling komt voor long COVID.
Meer lezen: